Право или политика: Изборот на членови на управните и на надзорните одбори во државните претпријатија

  • 11/09/2019

Целта на истражувањето е да ги претстави актуелните практики при избор на членовите на управните и на надзорните одбори за контрола на материјално-финансиското работење во државните претпријатија и да укаже на слабостите врз чие надминување треба да се работи во иднина. Потребата од оваа анализа произлезе од големите надлежности на управните и на надзорните одбори, од една страна, а немањето законски пропишана процедура за селекција на нивните членови, од друга страна. По пат на јавен оглас се избираат само директорите на државните претпријатија, додека, пак, за изборот на членови на управните и на надзорните одбори не се објавува оглас и нема јавно познати правила и процедури.

Прочитај повеќе

Право или политика-Изборот на членови на управните и на надзорните одбори во државните претпријатија

 

Преземи податоци

Отворени податоци за управните и надзорните одбори

 

Пребарај членови на управен одбор во 30 најголеми претпријатија во државна сопственост

 

Членови на управен одбор

Пребарај членови на надзорен одбор во 30 најголеми претпријатија во државна сопственост

 

Членови на надзорен одбор

 

Клучни наоди

- Постапката за селекција на членовите на управните и на надзорните одбори на претпријатијата во државна сопственост не е регулирана ниту со закон, ниту со подзаконски акт, ниту со интерни процедури на основачите.


- Владата и единиците на локалната самоуправа немаат официјален документ што го регулира процесот на селекција на членовите на раководните органи на претпријатијата што ги основаат. Тие, како основачи, не објавуваат огласи за избор на членови во раководните органи на државните претпријатија, не вршат проверка на квалификуваноста на потенцијалните кандидати, ниту, пак, ги интервјуираат потенцијалните членови.


- Од обемното истражување во кое беа вклучени и основачите и претпријатијата, не можеше да се утврди кој, врз основа на кои критериуми и во каква постапка им предлага на Владата и на општинските совети да ги изберат токму тие лица за членови на управните и на надзорните одбори. Со оглед на целосната нетранспарентност на процесот, оправдан е сомнежот дека списоците за именување на членови на управните и на надзорните одбори на претпријатијата во државна сопственост се составуваат надвор од институциите, односно во партиските кругови.


- Отсуството на јасна и транспарентна постапка за селекција на членовите на раководните органи во државните претпријатија отвора голем простор за волунтаризам, политичко влијание и поставување несоодветни лица на раководни функции во претпријатија чии годишни приходи изнесуваат 800 милиони евра. Наместо стручњаци во областа на работењето на јавното претпријатие, во управните одбори, и тоа на најголемите државни претпријатија, се именувани, меѓу другите, и раководители на бензинска пумпа, секретари на училиште, професори по англиски јазик, политиколози, стоматолози, педагози, психолози, сопственици на златарски дуќани, осигурителни брокери и сл.  


- Анализата на добиената документација покажува дека во сите одлуки и решенија за именувања на членови на управните и на надзорните одбори на државните претпријатија се наведени само имињата, без каква било придружна документација со која би се потврдила нивната квалификуваност за таа позиција. Со биографии на членовите на управните и на надзорните одбори на дел од државните претпријатија не располагаат ниту основачите, ниту самите претпријатија.


- Голема разноликост владее во однос на бројот на членови на управните одбори и тој се движи во рамките на законскиот минимум и максиум, односно од 5 до 15 членови. Во однос, пак, на надзорните одбори кај јавните претпријатија, се почитува обврската за пет члена, а кај акционерските друштва има и надзорни одбори со по 7 члена.


- Висината на надоместокот за членовите на одборите се движи од 800 денари по одржана седница, колку што се плаќа во Комуналец – Прилеп, до надоместок од 27.000 денари месечно, за претседателот на Надзорниот одбор на Македонската радио-телевизија. Гледано на годишно ниво, најголеми вкупни трошоци за членовите на одборите има скопското јавно претпријатие Водовод и канализација, и тоа 2,2 милиони денари, односно околу 36 илјади евра

 

Препораки

- Потребно е да се донесе подзаконски акт во којшто прецизно ќе се пропише процесот на селекција на членовите на раководните органи на државните претпријатија. Притоа, подзаконскиот акт би требало да се однесува на сите претпријатија основани од државата, односно и на јавните претпријатија, и на акционерските друштва во државна сопственост. Во подзаконскиот акт треба да се предвиди основачот на претпријатието да објавува јавен оглас за членство во управните и во надзорните одбори, да спроведува административна проверка на пристигнатите апликации, да организира интервјуа со потенцијалните кандидати и, на крајот, соодветна комисија да ги евалуира кандидатите и да изврши избор на најдобрите кандидати. На овој начин ќе се надмине сегашната состојба во која е потешко некој да се вработи како државен службеник со звање ‘помлад референт’ отколку да стане член на раководен орган во државно претпријатие и да управува со десетици и стотици милиони евра. 


- Потребно е попрецизно да се дефинираат квалификациите на членовите на управните и на надзорните одбори, кај двостепениот систем на управување, и на одборите на директори, кај едностепениот систем на управување. Во однос на управните одбори, потребно е допрецизирање на термините „афирмиран“ и „познат“ стручњак во областа на предметот на работењето на јавното претпријатие. Стручноста, како во однос на образованието така и во однос на работното искуство, треба да се докажува со конкретни критериуми што се мерливи. Во согласност со сегашното законско решение, нејасно е како некое лице со 3-годишно работно искуство во која било област може да биде афирмиран и познат и како се докажуваат афирмираноста и стручноста. Во однос, пак, на надзорните одбори, потребно е квалификациите и работното искуство на членовите да се доведат во директна врска со нивната обврска за контрола на материјално-финансиското работење на јавното претпријатие. Повеќе од јасно е дека ваков вид контрола бара сериозно знаење и искуство, а во спротивно, контролата е само формална.


- Треба да се дополнат Законот за јавни претпријатија и Законот за трговски друштва со членови, во коишто ќе се предвиди дека постапката за избор на членови на раководните органи, како и нивната квалификуваност, ќе биде уредена со подзаконски прописи.

 

Ова истражување е спроведено во рамките на проектот „Засилување на интегритетот и намалување на корупцијата во државниот и во приватниот бизнис сектор“, финансиран од Европска Унија. Содржината на истражувањето е единствена одговорност на Центарот за граѓански комуникации и на никаков начин не може да се смета дека ги одразува гледиштата на Европската Унија.